علینقی وزیری مشهور به “کلنل وزیری” نهم مهرماه سال ۱۲۶۵ به دنیا آمد. وی از تاثیر گذارترین موسیقیدان‌های ایرانی و از پیشگامان آهنگسازی برای اجرای موسیقی بصورت ارکستر بود و همچنین وی توانست با ترویج نت‌نویسی در موسیقی سنتی ایران و ابداع ۲ علامت عَرَضیِ سُری و کُرُن تأثیر عمده‌ای بر موسیقی ایران بگذارد. از وی بعنوان پدر موسیقی نوین ایرانی یاد می شود.

کودکی علینقی وزیری

پدر علینقی وزیری “موسی‌خان وزیری” معروف به موسی‌خان میرپنج، سرتیپ قزاق‌خانه بود و مادرش بی‌بی‌خانم وزیری (با نام اصلی بی‌بی‌خانم استرآبادی) مؤسس «مدرسهٔ نسوان» (اولین دبستان دخترانه در تهران) بود.

وی در سن چهارده سالگی با ساز شیپور آشنا شد و نواختن این ساز را یاد گرفت و بواسطه پدرش وارد مدرسه نظام شد در پانزده سالگی نزد دایی‌اش حسین‌علی‌خان فراگیری تار را شروع کرد. وزیری تا بیست‌سالگی در ارتش بود اما در این سن و زمانی که در سفری از شیراز به تهران بود، در میانهٔ راه خبر به‌توپ‌بستن مجلس را شنید لذا به اصفهان رفت و در سال‌های پس از آن مدتی از فعالیت ارتشی به دور ماند و روی موسیقی تمرکز کرد.

وزیری پس از بازگشت از سفر، نزد «یاورآقاخان» رفت تا از او نت‌نویسی موسیقی فرا بگیرد. او همچنین از حسین هنگ‌آفرین ساز ویولن و نت‌نویسی موسیقی غربی را فراگرفت. در این مدت وزیری پیشرفت چشمگیری داشت و به سازهای کمانچه، سنتور و ماندولین نیز مسلط شد؛ سپس نزد کشیشی فرانسوی که از معلمان مدرسه سن لویی تهران بود به تعلیم تئوری موسیقی و هارمونی پرداخت. وزیری پس از آن که این کشیش از ایران رفت نیز مدتی نزد «سلیمان‌خان ارمنی» به تکمیل آموخته‌های خود پرداخت و به اصرار او نواختن پیانو را فراگرفت تا مفاهیمی نظیر هارمونی، آکورد و مدولاسیون را درک کند.

شهرت علینقی وزیری

پس از دورهٔ استبداد صغیر، وزیری دوباره به ارتش بازگشت و در سال ۱۲۸۸ به او درجهٔ کلنل (معادل سرهنگ) اعطا شد و کنترل استرآباد، سمنان و دامغان به وی سپرده شد. اما وقتی در سال ۱۲۸۹ قوام السلطنه به وزارت جنگ منصوب شد و دستور داد که تمام افسران نظامی خلع درجه شوند و برای کسب مجدد درجه مجبور به قبولی در امتحانات نظامی‌باشند، وزیری در این امتحانات مردود شد و با تنزلِ سه درجه، به درجهٔ سلطانی (سروانی) رسید و به معاونت یکی از فوج‌های سواره‌نظام تهران منصوب شد. با این حال او نزد دوستانش به «کلنل وزیری» مشهور باقی ماند.

در سال ۱۲۹۰ پیرو ماجرای اخراج مورگان شوستر از ایران، از شرایط کشور دل‌زده شد و برای مدتی طولانی فعالیت در ارتش را کنار گذاشت و به کارهای علمی و هنری مشغول شد. درسال ۱۲۹۰ او یک شیوهٔ نت‌نویسی برای موسیقی سنتی ایرانی ابداع کرد و قصد کرد که با استفاده از آن ردیف موسیقی ایرانی را مکتوب کند. به توصیه آقاحسینقلی نزد برادر او “میرزاعبدالله” رفت و ظرف مدت یک سال و نیم تمام ردیف میرزاعبدالله را به نت درآورد.

در سال ۱۲۹۲ وزیری یک بار دیگر به ارتش پیوست. این بار او مسئول تعلیم سواره‌نظام قشون قائنات شد. وزیری به واسطهٔ علاقه‌ای که به موسیقی غربی داشت مایل به سفر اروپا بود اما برنامهٔ سفرش به خاطر شروع جنگ جهانی اول لغو شد.

فعالیت های بین المللی علینقی وزیری

در زمستان سال ۱۲۹۷ وزیری از طریق روسیه و ترکیه به اروپا رفت و در پاریس مستقر شد. در آنجا ابتدا به مدرسه عالی موسیقی رفت و در زمینهٔ هارمونی و کنترپوان تعلیم دید و دوره‌هایی نیز برای ویولن، پیانو و آواز گذراند. همچنین مدتی نزد پل آنتونین ویدال، آهنگساز و رهبر ارکستر بنام فرانسوی دوره دید. او بمدت دو سال نیز در آلمان و در مدرسه عالی موسیقی شهر برلین دوره‌هایی در زمینهٔ آهنگسازی و آموزش موسیقی گذارند و در همین زمان او کتاب “دستور تار” را منتشر کرد.

پس از بازگشت از اروپا و در اسفند سال ۱۳۰۲ وزیری «مدرسه عالی موسیقی» را در تهران تأسیس کرد و در این مدرسه مباحث نظری موسیقی ایرانی و غربی آموزش داده می‌شد و به نت‌نویسی، سلفژ، وزن‌خوانی و هارمونی توجه ویژه‌ای می‌شد و تدریس تمام مباحث توسط خود وزیری انجام می‌شد. از جمله اولین شاگردان این مدرسه می‌توان به اسماعیل مهرتاش، مهدی برکشلی، حسین سنجری، حسین گل‌گلاب، عبدالعلی وزیری (برادرزادهٔ علینقی وزیری)، موسی معروفی، ابوالحسن صبا، روح الله خالقی و حسینعلی ملاح اشاره کرد.

آثار علینقی وزیری

در سال ۱۳۰۴ وزیری یک آموزشگاه تئاتر موزیکال با نام «کلوپ موزیکال» تأسیس کرد که در این کلوپ هفته‌ای یکبار با شاگردان خود کنسرت می‌داد. در سال ۱۳۱۲ به کار تحقیقی و دانشگاهی روی آورد و رساله‌ای با عنوان «آرمونی موسیقی ربع پرده» نوشت و به واسطهٔ آن صلاحیتش برای تدریس در دانشگاه تهران تأیید شد و به تدریس در دانشسرای عالی پرداخت. او در این مدت کتاب‌های مختلفی در زمینهٔ عروض، تاریخ موسیقی، تلفیق شعر و موسیقی، آیین نمایش و زیبایی‌شناسی تألیف کرد. همچنین مؤسسه باستان‌شناسی را تأسیس کرد که خود نیز تا پایان فعالیت دانشگاهی‌اش رئیس آن بود.
همزمان با جنگ جهانی دوم و به حکومت رسیدن محمدرضا پهلوی،او ضمن حفظ مقام استادی دانشگاه، به ریاست اداره موسیقی کشور نیز منصوب شد و مدیریت بخش موسیقی رادیو تهران نیز به او تفویض گردید. آخرین مقام دولتی وزیری ریاست شورای عالی موسیقی رادیو در سال ۱۳۴۲ بود و در سال ۱۳۴۴ از خدمات دانشگاهی نیز بازنشسته شد.
استاد علینقی وزیری در هجدهم شهریور ماه سال ۱۳۵۸خورشیدی و در سن ۹۲ سالگی دار فانی را وداع گفت. یاد و نام این استاد بزرگ گرامی باد.